Ἡ σύνοδος κορυφῆς τῶν BRICS θὰ πρέπει νὰ σηματοδοτήσει τὸ τέλος τῶν νεοσυντηρητικῶν αὐταπατῶν

 

Ἂρθρο τοῦ Jeffrey D. Sachs τῆς 2 Νοεμβρίου 2024 στὴν Common Dreams

Ἐπιμέλεια κειμένου: Δημήτρης Ἀλεξανδράκης

Μὲ ἁπλὰ λόγια, ἡ πλειοψηφία τοῦ κόσμου δὲν θέλει οὔτε ἀποδέχεται τὴν ἡγεμονία τῶν ΗΠΑ καὶ εἶναι ἕτοιμη νὰ τὴν ἀντιμετωπίσει ἀντὶ νὰ ὑποταχθεῖ στὶς προσταγές της.

Ἡ πρόσφατη σύνοδος κορυφῆς τῶν BRICS στὸ Καζὰν τῆς Ρωσίας θὰ πρέπει νὰ σηματοδοτήσει τὸ τέλος τῶν νεοσυντηρητικῶν ψευδαισθήσεων ποὺ συμπυκνώνονται στὸν ὑπότιτλο τοῦ βιβλίου τοῦ Zbigniew Brzezinski τοῦ 1997, The Global Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives. Ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1990, ὁ στόχος τῆς ἀμερικανικῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ἦταν ἡ «πρωτοκαθεδρία», γνωστὴ καὶ ὡς παγκόσμια ἡγεμονία. Οἱ μέθοδοι ἐπιλογῆς τῶν ΗΠΑ ἦταν πόλεμοι, ἐπιχειρήσεις ἀλλαγῆς καθεστῶτος καὶ μονομερῆ καταναγκαστικὰ μέτρα (οἰκονομικὲς κυρώσεις). Τὸ Καζὰν συγκέντρωσε 35 χῶρες μὲ περισσότερο ἀπὸ τὸ ἥμισυ τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ ποὺ ἀπορρίπτουν τὸν ἐκφοβισμὸ τῶν ΗΠΑ καὶ ποὺ δὲν πτοοῦνται ἀπὸ τοὺς ἰσχυρισμοὺς τῶν ΗΠΑ γιὰ ἡγεμονία. 

Στὴ Διακήρυξη τοῦ Καζάν, οἱ χῶρες ὑπογράμμισαν «τὴν ἐμφάνιση νέων κέντρων ἐξουσίας, λήψης πολιτικῶν ἀποφάσεων καὶ οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης, τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ ἀνοίξουν τὸ δρόμο γιὰ μιὰ πιὸ ἰσότιμη, δίκαιη, δημοκρατικὴ καὶ ἰσορροπημένη πολυπολικὴ παγκόσμια τάξη». Τόνισαν «τὴν ἀνάγκη προσαρμογῆς τῆς τρέχουσας ἀρχιτεκτονικῆς τῶν διεθνῶν σχέσεων ὥστε νὰ ἀντικατοπτρίζει καλύτερα τὶς σύγχρονες πραγματικότητες», δηλώνοντας παράλληλα τὴ «δέσμευσή τους στὴν πολυμέρεια καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ διεθνοῦς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων τῶν σκοπῶν καὶ τῶν ἀρχῶν ποὺ κατοχυρώνονται στὸν Χάρτη τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν (ΟΗΕ) ὡς ἀπαραίτητο ἀκρογωνιαῖο λίθο». Στόχευσαν ἰδιαίτερα στὶς κυρώσεις ποὺ ἐπιβλήθηκαν ἀπὸ τὶς ΗΠΑ καὶ τοὺς συμμάχους τους, ὑποστηρίζοντας ὅτι «τέτοια μέτρα ὑπονομεύουν τὸν Χάρτη τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν, τὸ πολυμερὲς ἐμπορικὸ σύστημα, τὴ βιώσιμη ἀνάπτυξη καὶ τὶς περιβαλλοντικὲς συμφωνίες». 

Ὁ χρόνος ἔχει ἐξαντληθεῖ γιὰ τὶς νεοσυντηρητικὲς αὐταπάτες καὶ τοὺς πολέμους ἐπιλογῆς τῶν ΗΠΑ.

 

Ἡ νεοσυντηρητικὴ ἀναζήτηση τῆς παγκόσμιας ἡγεμονίας ἔχει βαθιὲς ἱστορικὲς ρίζες στὴν πίστη τῆς Ἀμερικῆς στὴν ἰδιαιτερότητά της. Τὸ 1630, ὁ John Winthrop ἐπικαλέστηκε τὰ Εὐαγγέλια γιὰ νὰ περιγράψει τὴν ἀποικία τοῦ κόλπου της Μασαχουσέτης ὡς «Πόλη στὸ λόφο», δηλώνοντας μεγαλοπρεπῶς ὅτι «Τὰ μάτια ὅλων τῶν ἀνθρώπων εἶναι πάνω μας». Τὸν 19ο αἰῶνα, ἡ Ἀμερικὴ καθοδηγήθηκε ἀπὸ τὸ Manifest Destiny,* γιὰ νὰ κατακτήσει τὴ Βόρεια Ἀμερικὴ ἐκτοπίζοντας ἢ ἐξοντώνοντας τοὺς αὐτόχθονες λαούς. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οἱ Ἀμερικανοὶ ἀγκάλιασαν τὴν ἰδέα τοῦ «ἀμερικανικοῦ αἰῶνα», ὅτι μετὰ τὸν πόλεμο οἱ ΗΠΑ θὰ ἡγοῦνταν τοῦ κόσμου. 

Οἱ αὐταπάτες μεγαλείου τῶν ΗΠΑ ὑπερφορτώθηκαν μὲ τὴν κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης στὰ τέλη τοῦ 1991. Μὲ τὴ νέμεση τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου τῆς Ἀμερικῆς νὰ ἔχει φύγει, οἱ ἀνερχόμενοι Ἀμερικανοὶ νεοσυντηρητικοὶ συνέλαβαν μιὰ νέα παγκόσμια τάξη στὴν ὁποία οἱ ΗΠΑ ἦταν ἡ μόνη ὑπερδύναμη καὶ ὁ χωροφύλακας τοῦ κόσμου. Τὰ ἐργαλεῖα ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ποὺ ἐπέλεξαν ἦταν οἱ πόλεμοι καὶ οἱ ἐπιχειρήσεις ἀλλαγῆς καθεστῶτος γιὰ τὴν ἀνατροπὴ κυβερνήσεων ποὺ δὲν τοὺς ἄρεσαν. 

Μετὰ τὴν 9/11, οἱ νεοσυντηρητικοὶ σχεδίαζαν νὰ ἀνατρέψουν ἑπτὰ κυβερνήσεις στὸν ἰσλαμικὸ κόσμο, ξεκινῶντας ἀπὸ τὸ Ἰρὰκ καὶ στὴ συνέχεια προχωρῶντας στὴ Συρία, τὸ Λίβανο, τὴ Λιβύη, τὴ Σομαλία, τὸ Σουδὰν καὶ τὸ Ἰράν. Σύμφωνα μὲ τὸν Wesley Clark, πρώην Ἀνώτατο Διοικητὴ τοῦ ΝΑΤΟ, οἱ νεοσυντηρητικοὶ περίμεναν ὅτι οἱ ΗΠΑ θὰ ἐπικρατοῦσαν σὲ αὐτοὺς τοὺς πολέμους σὲ 5 χρόνια. Ὡστόσο, τώρα, περισσότερα ἀπὸ 20 χρόνια μετά, οἱ πόλεμοι ποὺ ὑποκινήθηκαν ἀπὸ τοὺς νεοσυντηρητικοὺς συνεχίζονται, ἐνῷ οἱ ΗΠΑ δὲν ἔχουν ἐπιτύχει ἀπολύτως κανέναν ἀπὸ τοὺς ἡγεμονικοὺς στόχους τους.

 Οἱ νεοσυντηρητικοὶ ὑποστήριξαν τὴ δεκαετία τοῦ 1990 ὅτι καμία χώρα ἢ ὁμάδα χωρῶν δὲν θὰ τολμοῦσε ποτὲ νὰ ἀντισταθεῖ στὴν ἰσχὺ τῶν ΗΠΑ. Ὁ Μπρεζίνσκι, γιὰ παράδειγμα, ὑποστήριξε στὴ Μεγάλη Σκακιέρα ὅτι ἡ Ρωσία δὲν θὰ εἶχε ἄλλη ἐπιλογὴ ἀπὸ τὸ νὰ ὑποταχθεῖ στὴν ὑπὸ ἀμερικανικὴ ἡγεσία ἐπέκταση τοῦ ΝΑΤΟ καὶ στὶς γεωπολιτικὲς ἐπιταγὲς τῶν ΗΠΑ καὶ τῆς Εὐρώπης, δεδομένου ὅτι δὲν ὑπῆρχε ρεαλιστικὴ προοπτικὴ ἡ Ρωσία νὰ σχηματίσει ἐπιτυχῶς ἕναν ἀντι-ηγεμονικὸ συνασπισμὸ μὲ τὴν Κίνα, τὸ Ἰρὰν καὶ ἄλλους. Ὅπως τὸ ἔθεσε ὁ Brzezinski: 

«Ἡ μόνη πραγματικὴ γεωστρατηγικὴ ἐπιλογὴ τῆς Ρωσίας – ἡ ἐπιλογὴ ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ δώσει στὴ Ρωσία ἕναν ρεαλιστικὸ διεθνῆ ρόλο καὶ ἐπίσης νὰ μεγιστοποιήσει τὴν εὐκαιρία μετασχηματισμοῦ καὶ κοινωνικοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ – εἶναι ἡ Εὐρώπη. Καὶ ὄχι ὁποιαδήποτε Εὐρώπη, ἀλλὰ ἡ διατλαντικὴ Εὐρώπη τῆς διευρυνόμενης ΕΕ καὶ τοῦ ΝΑΤΟ». (ἡ ὑπογράμμιση δική μου, ἔκδοση Kindle, σελ. 118) 

Ὁ Μπρεζίνσκι ἔκανε ἀποφασιστικὰ λάθος καὶ ἡ λανθασμένη ἐκτίμησή του βοήθησε νὰ ὁδηγήσει στὴν καταστροφὴ τοῦ πολέμου στὴν Οὐκρανία. Ἡ Ρωσία δὲν ὑπέκυψε ἁπλῶς στὸ σχέδιο τῶν ΗΠΑ νὰ ἐπεκτείνουν τὸ ΝΑΤΟ στὴν Οὐκρανία, ὅπως ὑπέθεσε ὁ Μπρεζίνσκι. Ἡ Ρωσία εἶπε ἕνα κατηγορηματικὸ ὄχι καὶ ἦταν ἕτοιμη νὰ διεξάγει πόλεμο γιὰ νὰ σταματήσει τὰ σχέδια τῶν ΗΠΑ. Ὡς ἀποτέλεσμα τῶν λανθασμένων ὑπολογισμῶν τῶν νεοσυντηρητικῶν ἔναντι τῆς Οὐκρανίας, ἡ Ρωσία ἐπικρατεῖ τώρα στὸ πεδίο τῆς μάχης καὶ ἑκατοντάδες χιλιάδες Οὐκρανοὶ εἶναι νεκροί. 

Οὔτε - καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ ἁπλὸ μήνυμα ἀπὸ τὸ Καζάν - οἱ κυρώσεις τῶν ΗΠΑ καὶ οἱ διπλωματικὲς πιέσεις ἀπομόνωσαν τὴ Ρωσία στὸ ἐλάχιστο. Ὡς ἀπάντηση στὸν διάχυτο ἐκφοβισμὸ τῶν ΗΠΑ, ἔχει προκύψει ἕνα ἀντι-ηγεμονικὸ ἀντίβαρο. Μὲ ἁπλὰ λόγια, ἡ πλειοψηφία τοῦ κόσμου δὲν θέλει οὔτε ἀποδέχεται τὴν ἡγεμονία τῶν ΗΠΑ καὶ εἶναι ἕτοιμη νὰ τὴν ἀντιμετωπίσει ἀντὶ νὰ ὑποταχθεῖ στὶς προσταγές της. Οὔτε οἱ ΗΠΑ διαθέτουν πλέον τὴν οἰκονομική, χρηματοπιστωτικὴ ἢ στρατιωτικὴ δύναμη γιὰ νὰ ἐπιβάλουν τὴ θέλησή τους, ἂν τὸ ἔκαναν ποτέ.

 Οἱ χῶρες ποὺ συγκεντρώθηκαν στὸ Καζὰν ἀντιπροσωπεύουν μιὰ σαφῆ πλειοψηφία τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ. Τὰ ἐννέα μέλη τῶν BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ἰνδία, Κίνα καὶ Νότια Ἀφρικὴ ὡς τὰ ἀρχικὰ πέντε, σὺν τὴν Αἴγυπτο, τὴν Αἰθιοπία, τὸ Ἰρὰν καὶ τὰ Ἡνωμένα Ἀραβικὰ Ἐμιρᾶτα), ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀντιπροσωπεῖες τῶν 27 ἐπίδοξων μελῶν, ἀποτελοῦν τὸ 57% τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ καὶ τὸ 47% τῆς παγκόσμιας παραγωγῆς (μετρούμενη σὲ τιμὲς προσαρμοσμένες στὴν ἀγοραστικὴ δύναμη). Οἱ ΗΠΑ, ἀντίθετα, ἀποτελοῦν τὸ 4,1% τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ καὶ τὸ 15% τῆς παγκόσμιας παραγωγῆς. Προσθέστε τοὺς συμμάχους τῶν ΗΠΑ καὶ τὸ μερίδιο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς συμμαχίας ὑπὸ τὴν ἡγεσία τῶν ΗΠΑ εἶναι περίπου τὸ 15% τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ. 

Οἱ BRICS θὰ κερδίσουν σὲ σχετικὸ οἰκονομικὸ βάρος, τεχνολογικὴ ἀνδρεία καὶ στρατιωτικὴ δύναμη τὰ ἑπόμενα χρόνια. Τὸ συνδυασμένο ΑΕΠ τῶν χωρῶν BRICS αὐξάνεται κατὰ περίπου 5% ἐτησίως, ἐνῷ τὸ συνδυασμένο ΑΕΠ τῶν ΗΠΑ καὶ τῶν συμμάχων τους στὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀσία-Εἰρηνικὸ αὐξάνεται κατὰ περίπου 2% ἐτησίως. 

Ἀκόμη καὶ μὲ τὴν αὐξανόμενη ἐπιρροή τους, ὡστόσο, οἱ BRICS δὲν μποροῦν νὰ ἀντικαταστήσουν τὶς ΗΠΑ ὡς νέο παγκόσμιο ἡγεμόνα. Ἁπλῶς δὲν ἔχουν τὴ στρατιωτική, οἰκονομικὴ καὶ τεχνολογικὴ δύναμη γιὰ νὰ νικήσουν τὶς ΗΠΑ ἢ ἀκόμα καὶ νὰ ἀπειλήσουν τὰ ζωτικά τους συμφέροντα. Οἱ BRICS στὴν πράξη ζητοῦν μιὰ νέα καὶ ρεαλιστικὴ πολυπολικότητα, ὄχι μιὰ ἐναλλακτικὴ ἡγεμονία στὴν ὁποία εἶναι ἐπί κεφαλῆς. 

Οἱ Ἀμερικανοὶ στρατηγοὶ θὰ πρέπει νὰ λάβουν σοβαρὰ ὑπόψη τὸ τελικὰ θετικὸ μήνυμα ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸ Καζάν. Ὄχι μόνο ἀπέτυχε ἡ νεοσυντηρητικὴ ἀναζήτηση γιὰ παγκόσμια ἡγεμονία, ἀλλὰ ἦταν μιὰ δαπανηρὴ καταστροφὴ γιὰ τὶς ΗΠΑ καὶ τὸν κόσμο, ὁδηγῶντας σὲ αἱματηροὺς καὶ ἄσκοπους πολέμους, οἰκονομικὰ σόκ, μαζικὲς μετακινήσεις πληθυσμῶν καὶ αὐξανόμενες ἀπειλὲς πυρηνικῆς ἀντιπαράθεσης. Μιὰ πιὸ περιεκτικὴ καὶ δίκαιη πολυπολικὴ παγκόσμια τάξη προσφέρει μιὰ πολλὰ ὑποσχόμενη πορεία ἐξόδου ἀπὸ τὸ σημερινὸ τέλμα, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ὠφελήσει τὶς ΗΠΑ καὶ τοὺς συμμάχους τους, καθὼς καὶ τὰ ἔθνη ποὺ συναντήθηκαν στὸ Καζάν. 

Ἑπομένως, ἡ ἄνοδος τῶν BRICS δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἐπίπληξη πρὸς τὶς ΗΠΑ, ἀλλὰ καὶ ἕνα πιθανὸ ἄνοιγμα γιὰ μιὰ πολὺ πιὸ εἰρηνικὴ καὶ ἀσφαλῆ παγκόσμια τάξη. Ἡ πολυπολικὴ παγκόσμια τάξη ποὺ ὁραματίζονται οἱ BRICS μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνα ὄφελος γιὰ ὅλες τὶς χῶρες, συμπεριλαμβανομένων τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν. Ὁ χρόνος ἔχει ἐξαντληθεῖ γιὰ τὶς νεοσυντηρητικὲς αὐταπάτες καὶ τοὺς πολέμους ἐπιλογῆς τῶν ΗΠΑ. Ἔφτασε ἡ στιγμὴ γιὰ μιὰ ἀνανεωμένη διπλωματία γιὰ τὸν τερματισμὸ τῶν συγκρούσεων ποὺ μαίνονται σὲ ὅλο τὸν κόσμο. 

*  «Manifest Destiny» Ἡ φιλοσοφία ποὺ περιγράφει τὴν ἀναγκαία ἐπέκταση τοῦ ἔθνους  (ΗΠΑ) πρὸς τὰ δυτικὰ ὀνομάστηκε «Πρόδηλο Πεπρωμένο».